A compoñente enerxética da pegada ecolóxica: reflexións en torno ao caso galego

Carballo Penela, A., Villasante Larramendi, C.S.
Grupo de Investigación de Economía Pesqueira e Recursos Naturais
Departamento de Economía Aplicada
Universidade de Santiago de Compostela
acpacp@usc.es; csvillas@usc.es;

Resumen
Un dos principais retos que as sociedades actuais deben afrontar na actualidade relaciónase, sen dúbida algunha, coa necesidade e acadar un planeta sustentable en termos ecolóxicos onde, ao mesmo tempo, se reduzan as desigualdades existentes entre ricos e pobres.
Para iso, unha das cuestións a analizar pasa pola reformulación dun modelo enerxético baseado no consumo de combustibles fósiles que, tanto polos impactos ambientais que producen como polo seu caracter esgotable non é sustentable.
Indicadores como a pegada ecolóxica son especialmente útiles na medida en que, pola súa capacidade de comunicar e visualizar resultados contribúen á incorporación de cuestións relativas á sustentabilidade en ámbitos alén do estritamente científico.
En relación á presente comunicación o seu obxectivo é analizar a pegada ecolóxica asociada ao consumo de enerxía de Galicia, cuantificando a súa importancia os sectores económicos presentes na economía galega.

1. DESENVOLVEMENTO SUSTENTABLE E SUSTENTABILIDADE
Debido á magnitude acadada por determinados problemas ambientais (contaminación, escaseza de recursos naturais, quentamento do planeta...) conceptos coma o desenvolvemento sustentable ou a sustentabilidade comezan a acadar na últimas décadas unha certa relevancia tanto no debate científico coma na toma de decisións políticas.
A crise enerxética producida pola alza nos prezos do petróleo, a celebración da Conferencia Mundial de Estocolmo sobre Medio Ambiente e a publicación no ano 1972 do informe do Club de Roma, Os límites ao crecemento, serviron como punto de partida para revitalizar o debate sobre a viabilidade do modelo actual de crecemento e os problemas derivados do esgotamento dos recursos naturais e saturación dos sumidoiros.
Porén, este debate non está, nin moito menos, pechado. A definición recollida no informe Brundtland constitúe un punto de inflexión á hora de abordar a problemática ao redor do desenvolvemento sustentable, sendo convertida co paso dos anos no paradigma á hora de afrontar este tema.
As conclusións do informe Brundtland son relevantes na medida en que este concede unha importancia descoñecida desde unha perspectiva institucional ás cuestións ambientais, conseguindo que adquiran nunha dimensión internacional a escala gobernamental.
Igualmente, recoñécense as distintas vertentes do desenvolvemento sustentable, incorporando teses que non só reafirman a preservación e a prevención da degradación do medio (sustentabilidade ambiental) senón que destacan a necesidade de avanzar na desaparición das desigualdades sociais do planeta, promovendo unha maior democratización, equidade e xustiza social (sustentabilidade social), ademais de propoñer a reestruturación do modelo de crecemento (sustentabilidade económica).
Sen embargo, esta definición do informe Brundtland é tamén obxecto de importantes críticas de distinta natureza. Por un lado, a denominación utilizada parece pouco acertada, pois trata de compatibilizar termos “desenvolvemento” e “sustentable” para algúns autores incompatibles . Outras críticas teñen que ver coa adopción dunha perspectiva antropocéntrica, coa dimensión interxeracional, explicitamente sinalada na súa formulación, ou ben coa pouca claridade do concepto .
Por último, cómpre destacar que a ambigüidade implícita supón un atranco importante á hora de poñer en marcha a proposta de Brundtland, contribuíndo a esvaecer o seu contido. É máis, a vaguidade da súa definición permite adaptalo e modificalo de acordo coas necesidades de quen faga uso del: asúmese que o desenvolvemento sustentable é positivo para a humanidade, de aí que se deban asumir os seus obxectivos, aínda que non se concretan axeitadamente nin se especifica o modo de acadalos.
Aínda que o debate actual parece centrarse nas posibilidades de substitución de capital natural polo capital manufacturado en función das capacidades de mantemento dun e doutro, o certo é que na definición do desenvolvemento sustentable cómpre, como veremos, avanzar un paso máis .
Desde o punto de vista da substitución do capital natural, existen dúas nocións de sustentabilidade distintas que se corresponden con dous paradigmas diferentes: a substentabilidade feble (weak sustainability) e a sustentabilidade forte (strong sustainability).
Desde a perspectiva da sustentabilidade feble asúmese que existe substitución entre os tres tipos de capital, de modo que unha economía será sustentable se o capital total non diminúe, mentres que a sustentabilidade forte defende que para que unha economía sexa sustentable cómpre que o seu capital natural non diminúa, avogando pola complementariedade, que non substitución, entre os distintos tipos de capital.
A consideración da economía como subsistema doutro máis grande, a ecosfera, ou, o que é o mesmo, o recoñecemento de que os ecosistemas subministran recursos naturais e sumidoiros imprescindibles para sustentar as actividades económicas implica o recoñecemento explícito “dunha dependencia obrigada da produtividade dos servizos proporcionados pola ecosfera” (Wackernagel, 1996, 36). Aínda que nalgúns casos foi posible unha substitución de tecnoloxía por capital natural, o certo é que unha parte do capital natural proporciona bens e servizos que son insubstituíbles e cuxa perda leva asociados distintos riscos .
A aceptación do criterio de sustentabilidade forte suporía un paso adiante á hora de darlle contido ao concepto de desenvolvemento sustentable, pero aínda non aclara as modificacións que cómpre realizar no modelo de crecemento económico para cumprir co criterio.
As investigacións de Georgescu-Roegen (1971) sobre as implicacións das leis da termodinámica nos procesos económicos, concretamente a consideración da segunda lei da termodinámica , parecen concluír que nun sistema coma o noso planeta, pechado en relación á materia pero aberto en canto á enerxía recibida, non é posible a reciclaxe total.
A transformación de materiais require de enerxía dispoñible, de modo que materiais con baixa entropía se converten en materiais con alta entropía. Dado que o stock de recursos con entropía baixa é limitado e que nos procesos produtivos sempre hai perdas de entropía, nunca poderá haber unha reciclaxe que sexa o 100% de eficiente. A esta conclusión chega Georgescu-Roegen cando enuncia o que denomina a cuarta lei da termodinámica: nun sistema pechado en relación á materia pero aberto en canto á enerxía recibida, a reciclaxe total é imposible.
De aí que nun planeta limitado, tanto no tocante ás fontes como á súa capacidade de absorber refugallos, a sustentabilidade ambiental forte sexa incompatible cun crecemento económico indefinido, pois este acabaría por consumir o capital natural do planeta a un ritmo maior do que se rexenera.
Porén, autores como Ayres (1999), aínda aceptando a maior parte do esquema proposto por Georgescu-Roegen, defenden que nun contexto onde hai un fluxo de enerxía dispoñible suficiente no noso caso, a enerxía solar é posible a reciclaxe total, sen que isto contradiga a segunda lei da termodinámica.
Este autor acepta que mesmo os procesos máis eficaces de reciclaxe producen refugallos cunha elevada entropía que se acumulan nalgún sumidoiro (cortiza terrestre, océanos...) aínda que, se existe a enerxía suficiente, sería posible a súa reciclaxe mediante o que se denomina procesos de recuperación secundaria. Sempre haberá variacións de entropía de acordo coa segunda lei da termodinámica polo que, por unha parte, se xerarán recursos cunha entropía baixa e poderán ser utilizados e, por outra, refugallos cunha entropía elevada, que simplemente volverán ao sumidoiro no que se atopaban, dispoñibles para seren reciclados. A consideración da entropía nos procesos económicos non implicaría a imposibilidade da reciclaxe total senón que “non todos os materiais na Terra poden ser utilizados á vez porque sempre haberá un sumidoiro de determinado tamaño” (Ayres, 1999, 475).
Así e todo, este esquema non aclara determinadas cuestións. Daly (1992, 103) destaca unha cuestión importante: para reciclar materia cun elevado grao de dispersión son precisas enormes cantidades de enerxía e doutros materiais polo que, aínda que existise a tecnoloxía necesaria, a súa viabilidade económica sería dubidosa, podendo ocorrer que a reciclaxe necesitase máis enerxía cá contida nos materiais reciclados.
En todo caso, é innegable que durante as últimas décadas produciuse unha degradación ambiental importante, sendo precisas ferramentas que aporten información clara sobre a saúde medioambiental do noso planeta. Neste sentido, indicadores como a pegada ecolóxica resultan especialmente útiles.

2. A PEGADA ECOLÓXICA COMO INDICADOR DE SUSTENTABILIDADE
2.1 Descrición xeral
A pegada ecolóxica (PE) é un indicador de sustentabilidade desenvolvido a principios dos 90 por William Rees e Mathis Wackernagel. É acorde coa noción de sustentabilidade ambiental forte , vinculándose á capacidade de carga dunha área obxecto de estudo.
De acordo con Wackernagel e Rees (1996,9), a PE defínese como “a área de terra produtiva ou ecosistema acuático necesaria para manter o consumo de recursos e enerxía, así como para poder absorber os residuos producidos por unha determinada poboación humana ou economía cun nivel de vida específico”.
Pártese de que o nivel de consumo de bens e servizos dos habitantes dun área obxecto de estudo leva asociado un nivel de consumo de recursos e refugallos xerados, tratando de identificar a superficie necesaria para manter eses niveis de consumo ou, o que é o mesmo, a PE. Unha vez feito isto, compárase a superficie bioloxicamente produtiva dispoñible coa superficie necesaria, existindo unha situación de sustentabilidade cando a economía estudada é capaz de producir os bens e servizos precisos e absorber os refugallos xerados coa área da que dispón. Doutro modo, se a PE é superior á capacidade de carga estarase nunha situación de insustentabilidade, pois sería indicativo de que o nivel de vida da área estudada estaríase a manter grazas a apropiación de capacidade de carga doutas rexións.
Wackernagel e Rees propoñen dividir a PE en distintas subpegadas, distinguindo diferentes tipos de necesidades de superficie produtiva. Eles realizan unha proposta que inclúe superficies con 8 usos distintos (terra apropiada para o uso de enerxía obtida de combustibles fósiles, terra construída, xardíns, cultivo de cereais, pastos, bosques explotados, bosques virxes e áreas non produtivas), se ben na maioría dos cálculos realizados redúcense a 5 ou 6. Unha das divisións máis empregadas é a que distingue os seis seguintes tipos de superficie:
- Cultivos.- Aquela superficie na que os humanos desenvolven actividades agrícolas
- Pastos.- Área dedicada a pastos
- Superficie construída.- Área ocupada por edificios, encoros... polo que non é bioloxicamente produtiva.
- Enerxía.- A área de bosque necesaria para absorber as emisións de CO2 procedentes da queima de combustibles fósiles.
- Mar.- a superficie marítima bioloxicamente produtiva aproveitada polos humanos.
- Adicionalmente, algúns autores suxiren que se preserve una parte da superficie do planeta como reserva da biodiversidade e estabilidade ecolóxica global.
Igualmente, adóitanse distinguir distintas categorías de consumo, de modo que, para cada unha delas, establécense as distintas necesidades de superficie. Concretamente, a proposta dos autores establece 5 categorías de consumo: Alimentación, fogar, Transporte, Bens de consumo, Servizos, que a súa vez poden ser divididas nas subcategorías que se consideren oportunas.

Táboa 1. Matriz de superficies apropiadas por categoría de consumo (Ha/cápita)
Cultivos Pastos Bosques Superficie construída Enerxía Mar Total
Alimentación
Fogar
Transporte
Bens de consumo
Servizos
TOTAL HE TOTAL
Fuente: Elaboración propia a partir de Wackernagel y Rees (1996)
Unindo as categorías de consumo coas categorías do uso da terra, obtense unha matriz (consumo-superficies apropiadas) onde cada fila amosa a apropiación de superficie dunha categoría de consumo concreta e cada columna a distribución da apropiación dun tipo de superficie entre os distintos tipos de consumo.
2.2 Metodoloxía de cálculo
En relación ao método de cálculo da PE, debemos destacar que resulta aparentemente sinxelo. En primeiro lugar, estímase o consumo anual per cápita (Ci)(kg/habitante) para unha determinada categoría, por exemplo a alimentación, dividindo o consumo total pola poboación existente. A pegada ecolóxica per cápita (ha./hab.) para esa categoría resulta do cociente do consumo anual per cápita (kg/habitante) pola produtividade media anual (Pi) (kg/ha) da superficie na que se orixinan os bens e servizos consumidos. Unha vez feito isto, a suma das pegadas ecolóxicas individuais para cada categoría de consumo ofrécenos a pegada ecolóxica total do cidadán medio (HEp.c.), obtendo a PE total da produción estudada (HEpob.) como o produto da pegada ecolóxica individual polo tamano da poboación estudada.
(1)
(2)
Se ben esta é a idea inicial exposta por Wackernagel e Rees (1996,64-66) e denominada posteriormente método composto, unha alternativa aplicable para cálculos a niveis de rexións e cidades é a denominada “component-based approach”. Elaborada pola consultora Best Food Forward e empregada especialmente en estudos no Reino Unido. Esta metodoloxía considera o impacto ecolóxico de certas actividades como transporte, consumo de alimentos e consumos enerxéticos, analizando o consumo de recursos e a xeración de refugallos durante o seu ciclo de vida. A transformación en superficies destes consumos realízase de modo análogo ao o método composto.
A súa principal vantaxe é que amplía o ámbito de aplicación da PE, pois con esta metodoloxía pódense realizar estudos non só a nivel rexional, senón incluso para organizacións, produtos, sectores ou individuos. Sen embargo o alcance dos impactos considerados é, quizais, menor que o do método composto.
2.3 Avaliación da PE como indicador de sustentabilidade
Malia que a PE é un indicador cunha vida relativamente curta, o certo é que acadou un grao de difusión notable tanto dentro da comunidade científica como, cada vez en maior medida, nos responsables de decidir as políticas medioambientais e consumidores.
Porén, é difícil que un único indicador recolla de forma eficiente todas as cuestións relacionadas coa sustentabilidade, pois, en maior ou menor medida, todos están suxeitos a algún tipo de limitación. De aí que, a análise da sustentabilidade dunha determinada realidade non se deba restrinxir ao emprego dun único instrumento.
O coñecemento dos puntos fortes e febles da pegada ecolóxica é dobremente importante, pois ademais de garantir un uso oportuno e axeitado do indicador, contribúe a determinar que outro tipo de indicadores poden complementar os resultados ofrecidos. No seguinte apartado resumimos brevemente as súas principais fortalezas e debilidades.
2.3.1 Principais puntos fortes da HE
En relación ás asuncións teóricas implícitas no concepto, debemos destacar que a PE incorpora catro cuestións que, como vimos, son fundamentais á hora de acadar a sustentabilidade: é un indicador de sustentabilidade forte, é coherente coas leis da termodinámica, recoñece a vertente social da sustentabilidade e incorpora límites ecolóxicos.
Outra das súas principais fortalezas é a súa capacidade para comunicar resultados, relacionando e visualizando os efectos dos nosos niveis de consumo no medio ambiente, amosando dun modo claro a dependencia que os humanos temos dos ecosistemas. A claridade de resultados favorece tanto a toma de decisións como a difusión do concepto.
De acordo con Woods (2004,14) a PE pode chegar a un gran número de persoas “transmitindo información científica complexa en termos relativamente simples”. Esta fortaleza intensifícase na medida en que, ademais de chegar a moita xente, pode ser calculada a distintos niveis (países, sectores económicos, persoas...) permitindo a cada interesado comprobar a sustentabilidade do seu modo de vida.
Para finalizar, outro dos puntos fortes que se pode sinalar reside en que, na medida en que distingue distintas categorías de consumo e de superficie apropiada, identifica impactos dende distintas áreas, posibilitando a posta en marcha de actuacións en función das necesidades de cada unha.
2.3.2 Principais puntos febles e críticas recibidas
2.3.2.1 Puntos febles
En primeiro lugar, a metodoloxía na que se basea a PE exclúe algunhas cuestións e determinados impactos ecolóxicos importantes, ademais do consumo de auga e recursos naturais e algúns tipos de contaminación, asignando tamén a cada tipo de superficie un único uso.
Igualmente, o cálculo do impacto enerxético céntrase exclusivamente nun único gas –o CO2 – excluíndo outros gases de efecto invernadoiro. Ademais só considera unha única forma de compensar esas emisións: a capacidade de absorción dos bosques.
Outra limitación importante refírese á non diferenciación entre o uso sustentable e insustentable da terra, de modo que, para aumentar a produtividade a longo prazo, a PE puidese incentivar métodos insustentables.
Por outro lado, na agregación dos distintos tipos de superficie considerados, todas as superficies teñen o mesmo peso, cando o seu impacto ambiental pode ser ben distinto: non é o mesmo o impacto dunha hectárea empregada para o cultivo de cereais (cultivos) que unha hectárea totalmente urbanizada (superficie construída).
Para finalizar, outra das debilidades da PE relaciónase coa ausencia de información necesaria, sobre todo a niveis rexionais e locais. Unha vantaxe, como é a simplicidade de cálculo, pode volverse na súa contra, propiciando que moitas veces se fagan estimacións sen datos específicos sobre a realidade obxecto de estudo, o que redunda na precisión do indicador.
Se ben os defensores da PE admiten e destacan estas limitacións, sinálase que converten ao indicador nunha medida conservadora, de modo que a insustentabilidade global que xa na actualidade amosa é realmente aínda máis acentuada .
Por outro lado, a metodoloxía da PE evolucionou ao longo do tempo, existindo diversos refinamentos que permiten corrixir parte dos problemas sinalados. Neste sentido cómpre destacar os traballos de Lenzen (2001) e Lenzen e Murray (2003) que, elaborando a metodoloxía denominada “land disturbance” , incorporan parcialmente aspectos non considerados inicialmente. Concretamente, a inclusión o metano e outros gases de efecto invernadoiro no cálculo da pegada enerxética, a ponderación do impacto das distintas superficies consideradas ou a distinción do uso sustentable e insustentable da terra son cuestións consideradas na súa metodoloxía.
2.3.2.2 Críticas recibidas
Se ben o éxito da PE como indicador de sustentabilidade foi elevado, non é menos certo que tamén foi obxecto de críticas por parte de distintos autores . Non obstante, algunhas delas foron respondidas polos defensores da PE.
A continuación destacamos tres das principais críticas recibidas. En primeiro lugar, critícase o uso de fronteiras políticas e non naturais, alegando que as primeiras non teñen significado medioambiental. Neste sentido, parece evidente tal e como sinala Woods (2004,17) que “as decisións que marcan o impacto dos humanos no medio ambiente, por exemplo a produción ou o uso da terra, son tomadas considerando fronteiras nacionais ou doutras áreas xeopolíticas”.
A segunda das obxeccións mantén que de acordo coa PE é imposible que determinadas rexións ou países altamente industrializados poidan ser sustentables. Debemos dicir, que a PE amosa como os países que posúen déficit ecolóxico aprópianse do capital natural doutros países que sufragan en termos ambientais os seus excesos, mais, tal e como indican Wackernagel e Silverstein (2000, 394), unha economía global sustentable non debe fomentar que determinadas economías sustenten o benestar dese modo. Non é xusto, pois os excesos duns condenan á pobreza a outros, nin sustentable a longo prazo, pois estudos da PE a nivel global amosan xa un déficit ecolóxico a nivel planetario.
Táboa 2. Relación de países con maior déficit ecolóxico. Ha./hab.
País Pegada
ecolóxica Biocapacidade Déficit
Ecolóxico
Kuwait 9,5 0,3 9,2
Emiratos Árabes Unidos 9,9 1 8,9
Israel 5,3 0,4 4,9
Estados unidos 9,5 4,9 4,6
Holanda 4,7 0,8 3,9
Reino Unido 5,4 1,5 3,9
Bélxica/Luxemburgo 4,9 1,2 3,7
Xapón 4,3 0,8 3,5
Arabia Saudita 4,4 0,9 3,5
Dinamarca 6,4 3,5 2,9
Mundo 2,2 1,8 0,4
Fonte: Elaboración propia a partir WWF ADENA (2004)
A terceira refírese ao papel que o desempeña na PE, criticando que non se distingue entre comercio sustentable e insustentable, alegando que o comercio pode distribuír as cargas ambientais entre aqueles ecosistemas con máis capacidade para asumilas.
Isto sucedería, tal e como sinalan Wackernagel e Silverstein (2000, 394) se a demanda mundial fora constante, suposto que na actualidade non se cumpre. É máis, o incremento dos fluxos comerciais veu acompañado de incrementos do consumo que redundan en incrementos da PEE, na medida en que se facilita que determinadas rexións ou países excedan a súa biocapacidade .
2.4 A compoñente energética da PE ou Pegada Ecolóxica energética (PEE)
Dende a perspectiva da PE, o obxectivo da súa compoñente enerxética é recoller os impactos medioambientais derivados da produción de enerxía, transformándoos en superficie empregada, de modo que esa superficie poda compararse coa “cantidade de enerxía por ano que pode ser subministrada por unha hectárea de superficie ecoloxicamente produtiva” .
Cómpre, polo tanto, determinar o modo de realizar a transformación consumo de enerxía-superficie para cada tipo de enerxía. A metodoloxía proposta por Wackerangel e Rees (1996) é a seguinte:
- Enerxía obtida da combustión de combustibles fósiles .- A metodoloxía elixida estima a superficie necesaria para absorber as emisións de CO2 producidas na combustión de combustibles fósiles. A maioría dos estudos parten de datos de enerxía primaria por habitante, aplicando sobre eles un factor de emisión de CO2 en función do tipo de enerxía considerado e unha taxa de absorción por hectárea de bosque.
Neste sentido, é común asumir a taxa de absorción de 6,6 Tm de CO2 por hectárea, proposta por Wackernagel e Rees (1996, 74), se ben a capacidade de absorción dos bosques é moi variable.
- Enerxía hidroeléctrica, eólica e solar.- Nos 3 casos considérase a superficie que ocupan as propias instalacións empregadas para producir electricidade, inda que normalmente óptase por incluír estas superficies, non no apartado de enerxía, senón no de superficie construída.
- Enerxía nuclear.- Os autores non consideran a enerxía nuclear unha opción sustentable, polo que non incorporan á PEE .
Ademais da suma de superficies requiridas para cada tipo de enerxía, o cálculo da PEE require de axustes que inclúan a enerxía incorporada á importación neta de bens manufacturados e industriais, de modo que se reflictan os impactos dos habitantes da zona estudada, e non os que se producen nela.
Na medida en que parte da enerxía que se consume en Galicia é empregada na produción de bens que son exportados ou, o que é o mesmo, o seu consumo redunda no benestar de habitantes doutros territorios, a metodoloxía de cálculo da PEE indica que se deben excluír do cálculo as emisións asociadas a eses consumos.
Igualmente, os habitantes de Galicia consumen ben importados, é dicir, bens que empregaron enerxía producida noutros territorios, receptores dos impactos derivados destes consumos de enerxía. De aí que dende a filosofía da PEE haxa que incorporar as emisións xeradas no consumo de enerxía empregado na produción destes bens.
Considerando os dous efectos en conxunto, a PEE debe ser modificada sumando o a superficie asociada ao consumo de enerxía efectuado durante ciclo de vida dos produtos que son importados, restando a superficie que se correspondería co consumo de enerxía realizado en Galicia para producir produtos que son exportados.
Para poder realizar este cómputo precísanse os datos de importación e exportación en termos físicos de todas as categorías de bens manufacturados para os que existe comercio exterior, multiplicando habitualmente as importacións ou exportacións netas de cada categoría de produto por un factor de consumo representativo do consumo de enerxía ocorrido durante o seu ciclo de vida. A dificultade de estimar estes factores obriga, na maioría de estudos realizados, a aceptar como válidos os factores estándar propostos por Wackernagel (1998).
Este axuste é un dos que resulta máis complicado de poñer en marcha no caso de pegadas ecolóxicas rexionais, pois existe pouca información relativa aos fluxos comerciais en termos físicos entre Comunidades Autónomas. Ademais, as distintas características técnicas dos procesos produtivos inflúen significativamente no consumo enerxético asociado a súa elaboración, polo que o uso de factores relativos a ciclos de vida estándar , a práctica máis habitual, distorsionaría o axuste realizado.
Por outro lado, tal e como sinalan Ibáñez Etxeburua (2001) e Mayor Farguell (2003), este axuste podería posibilitar o paradoxo de que unha rexión reduza a súa PEE exportando bens producidos con procesos intensivos no consumo de enerxía e importando aqueles bens cun menos contido enerxético.

3. A PEE EN GALICIA
3.1 Precedentes en Galicia
Con anterioridade á realización deste estudo, investigadores da Universidade de A Coruña estimaron a PE de Galicia, incluíndo o cálculo da PEE. Estes autores estiman a PE de Galicia en 7,01 ha./hab. das que 2,18 ha./hab. son causadas pola PEE. Igualmente, constátase un déficit ecolóxico de 5,76 ha/hab .
Táboa 3.- Comparación PE-capacidade de carga en Galicia. Ha./hab.
Tipo de superficie HE Galicia Capacidade de carga Déficit
Ecolóxico
Cultivos 0,25 0,14 0,11
Pastos 1,94 0,16 1,78
Bosque 0,39 0,35 0,04
Terreo ocupado 0,07 0,07 0,00
Enerxía 2,18 0,00 2,18
Mar 1,43 0,39 1,04
Total sen biodiversidade 6,26 1,11 5,15
Biodiversidade (12%) 0,75 0,13 0,62
Total (con biodiversidade) 7,01 1,25 5,76
Fonte: Elaboración propia a partir de Martín Palmero (2004)
3.2 Descrición da metodoloxía empregada no cálculo
A metodoloxía empregada no noso estudo baséase na metodoloxía composta proposta por Wackernagel e Reess. Os principais supostos e definicións nos que se basea nos nosos cálculos son os seguintes:
- Neste estudo denominamos Pegada Ecolóxica Enerxética (PEE) de Galicia ao área necesaria para absorber as emisións de CO2 procedentes da queima de combustibles fósiles. Os datos da nosa estimación son referidos ao ano 2000.
- A nosa principal fonte de información foron as Táboas Input-Output (realidade física) da Enerxía de Galicia 2000 (TIOEGAL2000), que proporcionan os consumos de produtos enerxéticos de Galicia en toneladas equivalentes de petróleo (TEP). A determinación das emisións de CO2 asociadas a un consumo en TEP dun combustible Ci realízase da seguinte forma:


onde:
(1) Tm CO2 Ci:Toneladas de CO2 do combustible Ci
(2) Nº TEPCi : Nº de TEP consumidas de Ci
(3) 0,41868 : Nº de Teraxulios por TEP
(4) FECO2Ci : Factor de emisión de CO2 de Ci
- Os factores de emisión de CO2 empregados son os proporcionados por Herold (2003) , quen ofrece factores de emisión por combustible e país para os Estados membros da Unión Europea (UE). Malia que os valores válidos para España non son necesariamente os axeitados para as emisións galegas, os consideramos máis apropiados que os valores-guía do IPCC, só empregados en ausencia doutra fonte mellor .
- A taxa de absorción empregada é de 6,6 Tm de CO2/ha., a suxerida por Wackernagel e Rees (1996,74) e empregada na maioría de estudos de PE.
- Non se inclúen no cálculo da PEE os axustes derivados das importacións-exportacións, se ben, a efectos de realizar comparacións con PEE doutros estudos, incluímos esta compoñente baseándonos en información subministrada por Martín Palmero (2004).
- Tampouco se inclúe na PEE o impacto causado pola produción de enerxía hidráulica e eólica, se ben estímanse esas superficies, cuxos valores deberán ser incorporados na parte da PE relativa á superficie construída, tal e como amosa a Táboa 3.
- Non se inclúe a superficie asociada ás emisións procedentes da combustión de biomasa, pois dende a perspectiva da PE adoita asumirse que o CO2 emitido fora previamente acumulado pola biomasa. Sen embargo, incorporouse a superficie derivada da combustión de combustibles fósiles empregados para producir electricidade a partir de biomasa na única central de biomasa existente en Galicia.
- Á hora de calcular os valores per cápita empregáronse os datos do Padrón de habitantes do ano 2000, que rexistra unha poboación en Galicia de 2.731.900 habitantes.
3.3 Resultados obtidos
Os resultados da nosa estimación mostran que a PEE de Galicia do ano 2000 ascende a 1,701 ha./hab. Ademais, existen 0,006 ha./hab. adicionais correspondentes á apropiación se superficie para producir enerxía hidroeléctrica e eólica, computadas no apartado de superficie construída.
Táboa 4 . Superficie apropiada en la produción de enerxía en Galicia (Ha./hab.)
TIPO DE ENERXÍA HEE Superficie
Construída
Combustibles fósiles 1,701
Hidroeléctrica 0,005
Eólica 0,000
Fonte: Elaboración propia a partir de García Negro (2003)
En relación á pegada de cada un dos combustibles consumidos, cómpre remarcar que 1,377 ha./hab., case que un 81% da PEE, son debidas ás emisións de CO2 procedentes de unicamente catro combustibles: lignito pardo, hulla subituminosa, gasóleos e fuel-oil.
É destacable o peso esaxerado que teñen na PEE de Galicia os sectores relacionados coa obtención de enerxía eléctrica. Tan só dous combustibles, lignito pardo e hulla subituminosa, empregados exclusivamente na produción de enerxía eléctrica de orixe térmica xeran o 47% da PEE de Galicia, orixinando máis de 5 tm de CO2/hab .
A continuación, o terceiro combustible que máis contribúe á PEE de Galicia é o Gasóleo nas súas distintas modalidades. A súa importancia acada as 0,368 ha./hab., o que supón o 21,60 % da PEE. A este respecto debemos destacar o maior peso do Gasóleo A (automoción) que supón en torno ao 52% do total. En relación ao fuel-oil (12,60% da HEE), emprégase fundamentalmente para xerar calor, como combustible en maquinaria de diversas industrias, e tamén para producir electricidade mediante procesos de coxeración.
Táboa 5. A PEE de Galicia: contribución de cada tipo de combustible
COMBUSTIBLES
FÓSILES Consumo
TEPS Gj/
ano/hab. Factor emisión
KgCO2/Gj Tm
CO2
hab. HEE
(Ha./hab.) %.
Lignito Pardo 1.569.424 24,05 117,40 2,82 0,428 25,15%
Hulla Subituminosa 1.589.044 24,35 99,60 2,43 0,368 21,61%
Gasóleo 2.150.031 32,95 73,60 2,43 0,367 21,60%
Fuel oil 1.204.617 18,46 76,60 1,41 0,214 12,60%
GLP 503.687 7,72 66,20 0,51 0,077 4,55%
Gasolina 462.509 7,09 72,00 0,51 0,077 4,55%
Hulla 220.075 3,37 99,80 0,34 0,051 3,00%
Gas de refinería 241.444 3,70 60,00 0,22 0,034 1,98%
Coque de petróleo 130.850 2,01 97,50 0,20 0,030 1,74%
Gas Natural 194.568 2,98 56,60 0,17 0,026 1,50%
Gasóleo para refinería 92.618 1,42 73,60 0,10 0,016 0,93%
Queroseno 77.684 1,19 73,70 0,09 0,013 0,78%
Gas pobre 799 0,01 73,33 0,00 0,000 0,01%
Total 8.437.350 129,31 11,23 1,701 100,00%
Fonte: Elaboración propia a partir de García Negro (2003)
Ademais de ver a contribución de cada tipo de combustible á PEE de Galicia, é tamén interesante comprobar a contribución dos distintos sectores económicos. Neste sentido, a Táboa 6, amosa a distribución sectorial da PEE de Galicia, distinguindo 8 grandes sectores. Tres deles, Sector enerxético, Transporte e Industria, repártense o 87% da PEE.
Táboa 6. Distribución sectorial da HEE de Galicia
SECTORES ECONÓMICOS Consumo TEPS Gj/
ano/hab Tm CO2/
ano/hab. HEE
(Ha./hab.). %.
Agricultura, pesca, acuicultura 521.943 8,00 0,59 0,089 5,25
Minería 53.671 0,82 0,06 0,010 0,57
Industria 1.151.868 17,65 1,32 0,199 11,72
Sector enerxético 4.201.941 64,40 6,50 0,984 57,88
Transporte 1.666.557 25,54 1,87 0,283 16,65
Servizos 248.821 3,81 0,28 0,042 2,48
Economías domésticas 245.436 3,76 0,25 0,039 2,27
Administración pública 347.113 5,32 0,36 0,054 3,18
Total 8.437.350 129 11,23 1,7008 100%
Fonte: Elaboración propia a partir de García Negro (2003)
Non nos debe estrañar a estas alturas o feito de que as emisións causadas polo sector enerxético orixinen o 58% da PEE de Galicia, ocupando indiscutiblemente o primeiro posto no ranking sectorial. Ademais, debemos destacar as 0,283 ha./hab., un 17% da PEE, requiridas polas emisións do sector transporte nas súas distintas modalidades (estrada, ferrocarril, marítimo e aéreo), así como a importancia dos sectores industriais que, cunha HEE de 0,199 ha./hab. concentran o 12% do total da PEE de Galicia.
Na HEE orixinada en actividades de transporte, a modalidade realizada por estrada domina claramente, xerando unha PEE de 0,267 ha./hab., o que supón un 94,45 da PEE asociada ao transporte e un 15,6% da PEE total de Galicia. A unha distancia considerable do transporte por estrada sitúanse o transporte aéreo, 2,63%, e o marítimo, que supón un 2%.
En canto á PEE orixinada polos sectores industriais, cabe destacar o impacto de 2 sectores, Refino de Petróleo e Fabricación de produtos non férreos que, con PEE respectivas de 0,082 e 0,060 ha./hab., representan o 71,6% da PEE dos sectores industriais.
No caso do refino de petróleo, existe en Galicia unha refinería do Grupo REPSOL situada na Coruña cunha capacidade de destilación aproximada de 6,5 millóns de tm de petróleo cru anuais. As emisións orixínanse fundamentalmente na fase de destilación onde se empregan distintos combustibles (principalmente gas de refinería e fuel-oil) para quentar o petróleo cru a temperaturas que permitan separar as distintas compoñentes, orixinando, posteriormente, distintos hidrocarburos e refugallos.

Táboa 7. Distribución da HEE orixinada en actividades industriais: principais sectores en función da súa PEE
INDUSTRIA Consumo TEPS Gj/
año/hab. Tm CO2/
año/hab. HEE (Ha./hab.) %
1. Refino de petróleo 476.076 7,30 0,542 0,0822 41,22
2. Fabricación de produtos no férreos 345.957 5,30 0,402 0,0609 30,54
3. Cerámica e vidro 76.500 1,17 0,089 0,0135 6,79
4. Fabricación de cemento cal y xeso 40.307 0,62 0,060 0,0090 4,53
5. Industria madeireira 45.122 0,69 0,047 0,0072 3,60
6. Conserva e novos transformados 27.437 0,42 0,032 0,0048 2,41
7. Papel e cartón 23.366 0,36 0,024 0,0037 1,85
8. Fabricación de vehículos a motor 22.954 0,35 0,020 0,0031 1,54
9. Fabricación de produtos metálicos agás maquinaria 17.063 0,26 0,018 0,0027 1,34
10. Téxtil, confección e calzado 13,445 0.21 0.014 0.0022 1.08
Fonte: Elaboración propia a partir de García Negro (2003)
O impacto ambiental da fabricación de produtos non metálicos débese fundamentalmente ás actividades relacionadas coa produción de aluminio, realizadas en Galicia pola multinacional ALCOA, quen conta en Galicia con dúas factorías. Unha delas, Alumina-Aluminio (San Cibrao-Lugo) posúe unha capacidade de produción que a sitúa entre as máis grandes de Europa, ascendendo a produción de alúmina en Galicia a máis de 1.100.000 tm por ano. Os combustibles empregados nos procesos produtivos son fundamentalmente fuel-oil e GLP, fundamentalmente para xerar calor no proceso de obtención de alúmina e aluminio. Outros sectores cunha PEE importante son Cerámica e Vidro (6,79%), fabricación de cemento, cal e xeso (4,53%) e as industrias da fabricación de madeira (3,60%).
Táboa 8. Distribución sectorial da HEE de Galicia: redistribución do sector enerxético
SECTORES ECONÓMICOS Asignación
CO2 inicial
(Tm) HEE
(Ha./hab.) %
Asignación
CO2 final
(Tm) HEE
(Ha./hab.) %
Agricultura, pesca, acuicultura 1.610.783 0,089 5,25 1.720.818 0,095 5,61
Minería 174.959 0,010 0,57 360.354 0,020 1,18
Industria 3.594.333 0,199 11,72 9.170.229 0,509 29,90
Construción 0 0 57,88 62.267 0,003 0,20
Sector enerxético 17.749.775 0,984 16,65 1.955 0,000 0,01
Transporte 5.104.950 0,283 2,48 5.118.749 0,284 16,69
Servizos 760.130 0,042 2,27 2.371.499 0,132 7,73
Economías domésticas 695.005 0,039 3,18 2.399.623 0,133 7,83
Administración pública 975.882 0,054 5,25 1.297.734 0,072 4,23
Exportacións 6.605.037 0,366 21,54
Perdas distribución 1.557.642 0,086 5,08
Total 30.665.907 1,701 100 30.665.907 1,701 100
Fonte: Elaboración propia a partir de García Negro (2003)
Unha vez sinalada a importancia dos distintos sectores económicos, é tamén interesante analizar os cambios acontecidos se distribuímos a PEE do sector enerxético entre os restantes sectores económicos. É certo que o sector eléctrico é, con diferenza, o máis contaminante de Galicia, mais, con todo, a súa produción é consumida polos distintos sectores económicos, dentro e fora da economía galega, sendo tamén interesante a análise da PEE, redistribuíndo as emisións do sector enerxético entre os destinatarios da enerxía producida.
Na medida en que as TIOEGAL2000 recollen o consumo de electricidade de cada sector económico, é posible facer unha redistribución das emisións do sector enerxético, que serán asignadas aos sectores consumidores de electricidade en función da importancia do seu consumo eléctrico, tal e como recollen as Táboas 8 e 9.
Nesta nova situación, sectores como a Industria, Servizos e as Economías Domésticas experimentan importantes crecementos, sendo tamén de especial relevancia destacar a importancia tanto da electricidade que é exportada, como daquela parte da produción que se perde na rede de distribución.
Os sectores industriais confirman a súa importancia, acadando o 29,9% da PEE. Tal e como se mostra na Táboa 9, os principais cambios relaciónanse co crecemento da importancia dos sectores relacionados coa fabricación de produtos básicos do ferro e de produtos non férreos, caracterizados por seren sectores intensivos no consumo de electricidade , o que incrementa considerablemente a súa PEE ao realizar este axuste.
Concretamente, a pegada da Fabricación de produtos non férreos crece ata as 0,26 ha./hab. ou, o que é o mesmo, o 50,83% da PEE total dos sectores industriais, mentres que a pegada da Fabricación de produtos básicos do ferro acada o 9,58%.
Táboa 9. Distribución da HEE orixinada en actividades industriais: principais sectores en función da súa PEE considerando a redistribución do sector enerxético
INDUSTRIAS Asignación
CO2 inicial
(Tm) HEE
Ha./hab. % Asignación
CO2 inicial
(Tm) HEE
Ha./hab. %
1. Fabricación de produtos no férreos 1.097.800 0,0609 30,54 4.661.177 0,2585 50,83
2. Refino de petróleo 1.481.467 0,0822 41,22 1.489.041 0,0826 16,24
3. Fabricación de produtos básicos de ferro 25.214 0,0014 0,70 878.440 0,0487 9,58
4. Fabricación de cemento cal e xeso 162.736 0,0090 4,53 310.710 0,0172 3,39
Cerámica e vidro 244.014 0,0135 6,79 298.220 0,0165 3,25
5. Industria madeireira 129.487 0,0072 3,60 249.655 0,0138 2,72
6. Fabricación de vehículos a motor 55.443 0,0031 1,54 181.684 0,0101 1,98
7. Fabricación de produtos metálicos agás maquinaria 48.151 0,0027 1,34 171.112 0,0095 1,87
8.Química e farmacéutica 30.643 0,0017 0,85 153.333 0,0085 1,67
9. Conserva e novos transformados 86.640 0,0048 2,41 145.267 0,0081 1,58
10. Fabricación de maquinaria 16.039 0,0009 0,45 108.186 0,0060 1,18
Fonte: Elaboración propia a partir de García Negro (2003)
Isto reduce a importancia relativa do sector do Refino de petróleo, cuxas emisións proveñen principalmente da queima de combustibles fósiles. Se un consumo de electricidade significante, a súa PEE mantense arredor das 0,08 ha./hab., o 16,24% do total da PEE dos sectores industriais.
Por outro lado, outros sectores industriais como a Fabricación de maquinaría, Química e Farmacéutica aparecen agora dentro dos sectores con pegada maior, desaparecendo Papel e Cartón e Téxtil.
En canto aos Servizos e as Economías Domésticas e Minería, dicir que experimentan incrementos que, cando menos, duplican a súa importancia en termos de PEE, acadando os dous primeiros valores que os sitúan en torno ao 8% da PEE total
En relación as exportacións de electricidade, a redistribución efectuada permite visualizar ponse de manifesto que a cantidade de enerxía eléctrica xerada en Galicia pero que, porén, é consumida noutros territorios do Estado, produce emisións que superan os 6 millóns de toneladas de CO2., o que significa un 21,5% da PEE. Por outro lado, as emisións asociadas á electricidade producida en Galicia, pero que se perde na rede de distribución, acadan o valor de 1,55 millóns de toneladas de CO2 , ou, o que é o mesmo, o 5,1% da PEE. Sen embargo, tal e como veremos posteriormente, consideramos que de acordo coa metodoloxía da PE, as emisións procedentes de exportacións e perdas deberían orixinar un axuste negativo que diminuiría a PEE.
3.3.1 Comparación de resultados con outros estudos
Só coa finalidade de comparar os resultados da nosa estimación cos de outros estudos existentes en España, agregamos aos nosos cálculos o axuste derivado dos consumos de enerxía procedentes da importación e exportacións de bens de acordo coa información subministrada por Martín Palmero (2004,80) .
De acordo con este autor, a enerxía incorporada ás importacións netas en Galicia ascende a 1,77 ha./hab., se ben, tal e como sinala, esta cifra calcúlase considerando a importación de 10,6 millóns de toneladas correspondentes a carbón e cru para produción de enerxía térmica nas centrais de As Pontes e Meirama e destilación na refinería de A Coruña .
Ademais de non tratarse de bens manufacturados, o impacto destas importacións foi, na medida en que son minerais cuxa combustión xera CO2, xa contabilizado no noso estudo. De aí que para evitar unha dobre contabilización, non se inclúan no axuste a realizar.
Excluíndo esas partidas, Martín Palmero (2004, 86) sinala que a enerxía incorporadas ás importacións netas orixina unha pegada de 0,96 ha./hab., o que, sumado ás 1,701 ha./hab. elevaría a PEE a 2,66 ha./hab.
Táboa 10. HEE e grupos de países en función dos seus ingresos
Grupos de países HE HEE Biocapac. Déficit
ecolóxico
Países de ingresos altos 6,4 4 3,3 3,1
Países de ingresos medios 1,9 0,9 2,0 -0,1
Países de ingresos baixos 0,8 0,3 0,7 0,1
Mundo 2,2 1,2 1,8 0,4
Fonte: WWF ADENA (2004)
Cómpre sinalar que, se ben consideramos oportuno a realización deste axuste, a comparación de resultados de diferentes estudos, non referidos ao mesmo ano e con metodoloxías non sempre exactamente coincidentes deben ser tomados con certa cautela. O noso obxectivo non é outro máis que contextualizar, sendo conscientes da pouca precisión do cálculo, a PEE galega en relación a outras CAA do Estado . Non obstante, da comparación dos valores dispoñibles pódense extraer algúns apuntes interesantes.
Se ben, en xeral, os países con PE máis altas son aqueles con maior “riqueza” en termos de PIB, esta lóxica non funciona á hora de comparar a PEE de Galicia con outras CCAA. Inda que non existen estudos de PE para todas as CCAA do Estado, o certo é que, cun PIB p.c. que representa o 77% do PIB p.c. medio español, Galicia posúe unha PEE substancialmente máis elevada que outras CCAA, como Cataluña, Navarra ou Euskadi, cuxo PIB supera amplamente a media española.
Táboa 11. Comparación entre distintas HEE(*)
CCAA HEE(*) PIB p.c.
2000 Índice
España=100
Andalucía 1,55 11.538 73,7
Cataluña 1,81 19.072 121,8
Euskadi 2,17 19.182 122,5
Navarra 1,23 19.927 127,3
Galicia 2,66 12.163 77,7
España 2,6 15.653 100
Fonte: Elaboración propia a partir de García Negro (2003) e INE (2005)
A localización en Galicia de determinadas empresas altamente contaminantes, posibilitaría que unha CCAA con menor desenvolvemento económico sexa ao mesmo tempo menos sustentable ecoloxicamente.
Neste sentido, a importancia en termos de deterioro medioambiental dos sectores relacionados coa produción de enerxía constitúe unha especificidade no caso de Galicia, co agravante de que unha parte importante da produción de electricidade é consumida fora da nosa CCAA. Deste modo, asúmense custos medioambientais que redundan no benestar doutras zonas do Estado, sen recibir compensación algunha.
3.3.2 Especificidades da PEE galega
No que se refire a análise da sustentabilidade dende o punto de vista da PE, consideramos importante destacar dúas cuestións importantes da metodoloxía da PE que afectan dun modo importante aos resultados acadados en Galicia.
Unha primeira cuestión relaciónase co axuste da enerxía incorporada ás exportacións e importacións de bens que, como adiantamos, incrementa ou diminúe a PE en función da diferenza de enerxía consumida para a produción dos bens importados e exportados, coa finalidade de que se reflicta o impacto do nivel de dos habitantes da zona obxecto de estudo.
Sen embargo, esta axuste refírese exclusivamente á produción de bens manufacturados e industriais, na medida en que son susceptibles de ser exportados ou importados e que requiren enerxía na súa fabricación, sen ter en conta una cuestión importante en relación á PEE de Galicia: as exportacións e importacións de electricidade .
Tal e como adiantamos, do total de enerxía eléctrica producida en Galicia, unha parte é consumida no seu territorio contribuíndo a satisfacer as necesidades dos cidadáns galegos, empregándose ademais nas distintas industrias para a produción de bens, algúns exportados, e prestación de servizos. Sen embargo, unha parte importante é consumida fora de Galicia ou ben se perde na rede de distribución , polo que, de acordo coa filosofía da PEE, na medida en que os beneficiarios desa enerxía eléctrica non son os galegos, os impactos derivados da súa produción e a superficie asociada en termos de pegada, non deben ser considerados na PEE de Galicia, orixinando un axuste negativo .
Os datos das TIOEGAL2000 cuantifican tanto o volume das exportacións de enerxía eléctrica, 827.609 TEP, como as perdas soportadas na distribución de electricidade, que ascenden a 195.272 TEP, mais non precisan a orixe da electricidade exportada, sen saber si se obtén de fontes renovables ou non.
Sen embargo, coa finalidade de realizar este axuste, inda que sexa grosso modo, pódese asumir como hipótese de traballo que a distribución da electricidade exportada realízase mantendo a distribución existentes na súa produción . Deste modo, excluíndo a parte das exportacións e perdas que serían producidas con fontes de enerxía que non xeran emisións, ás exportacións de electricidade ascenderían a 530.252 TEP e as perdas de distribución 125.047 TEP, ou o que é o mesmo, 6.605.037 e 1.557.642 toneladas de CO2 . Isto significaría un axuste negativo na PEE de 0,366 e 0,086 ha./hab. respectivamente, 0, 452 ha./hab. en total.
Adicionalmente, outra consideración importante no caso de Galicia relaciónase coa taxa de CO2 empregada. A ausencia de estudos sobre a capacidade de absorción de CO2 dos bosques en distintas rexións, así como a inexistencia dunha metodoloxía standard para este fin, derivou na asunción nos estudos de PE dunha taxa de absorción de CO2 de 6,6 tm/ha., proposta por Wackernagel e Ress (1996,74) para os bosques canadienses. Isto altera a realidade de moitas zonas estudadas, cuxos bosques posúen unha maior capacidade de absorción.
Autores como Valentini (2000) constatan diferenzas importantes na capacidade de secuestro dos bosques europeos, dende aqueles onde a absorción de carbono mediante fotosíntese é notablemente superior ás perdas a través de respiración, ata outros onde case non existen diferenzas. Concretamente observan que a latitude dos bosques é a variable simple máis significativa á hora de determinar a capacidade de secuestro, ata o punto de que os bosques situados máis ao sur teñen ata seis veces máis capacidade para absorber carbono que os situados máis ao norte.
No caso de Galicia, non existen estudos o suficientemente completos e precisos sobre a capacidade de absorción dos seus bosques, se ben podería realizarse o cálculo coas taxas que Valentini (2000) observa en bosques de latitude similar a dos galegos. Non obstante, os valores que se desprenden deste estudo son notablemente superiores aos obtidos noutras estimacións doutra natureza realizadas con metodoloxías diferentes , pretendendo con este cálculo observar a evolución da PEE con taxas de absorción diferentes á proposta por Wackernagel e Rees, mais non tomar partido sobre a verdadeira capacidade de absorción dos bosques de Galicia. Deste modo, asumindo unha taxa de absorción de CO2 de 18,3 tm/ha a PEE de Galicia pasaría de 1,701 ha./hab. a 0,61 ha./hab.
Se consideramos o efecto conxunto do axuste por exportacións e perdas de electricidade, xunto cunha maior taxa de absorción de CO2, a PEE descendería substancialmente, tal e como amosa a Táboa 12 .
Táboa 12. Diferentes escenarios na PEE galega en función da taxa de absorción de CO2 e do axuste por exportacións e perdas de electricidade
Escenario 1 Escenario 2 Escenario 3 Escenario 4
Taxa absorción (Tm CO2/ha.) 6,6 6,6 18,3 18,3
HEE0(ha.hab.) 1,70 1,70 0,61 0,61
Axuste X-M convencional (ha./hab.) 0,96 0,96 0,96 0,96
Axuste X-perdas (ha./hab.) 0 (0,45) 0 (0,45)
HEE1(ha/inhab.) 2,66 2,21 1,57 1,12
Fonte: Elaboración propia
Porén, é importante destacar que estes axustes teñen sentido á hora de analizar a sustentabilidade dende a filosofía da PE que, como sinalamos, céntrase no impacto do estilo de vida dos habitantes da zona obxecto de estudo máis que na situación medioambiental do área estudada.
4. CONSIDERACIÓNS FINAIS
É certo que o cálculo dunha compoñente da PEE limita o alcance dos resultados obtidos, pois un dos principais obxectivos do indicador consiste na determinación da situación de sustentabilidade ou non sustentabilidade da realidade obxecto de estudo. Porén, do estudo da PEE de Galicia pódense obter conclusións que, aló menos dende o nos punto de vista, son de interese.
En primeiro lugar, é destacable o feito de que, con todas as matizacións derivadas de comparacións de estimacións non realizadas con exactamente a mesma metodoloxía, a PEE de Galicia é superior á que cabería agardar considerando o seu desenvolvemento económico en termos de PIB en relación ao doutras rexións do Estado. A localización e Galicia de empresas de gran tamaño e capacidade de contaminación explicaría esta contradición.
Non obstante, existen varios aspectos que matizan esta afirmación. En primeiro lugar, destacamos que esta situación está causada por un sector concreto da economía galega, sobre o cal deberán incidir as medidas destinadas a lograr un desenvolvemento sustentable.
A importancia do sector enerxético na PEE é tal que eclipsa ao resto de sectores económicos, o que non significa que non haxa que prestar atención a outras actividades, especialmente ao transporte e aos sectores industriais, cuxo impacto queda solapado ante a magnitude de pegada na produción de enerxía.
Por esta razón, é tamén interesante analizar a PEE considerando a redistribución das emisións do sector enerxético en función do consumo de electricidade do resto de sectores económicos. Facendo isto, observamos que o consumo de enerxía eléctrica dalgúns sectores industriais, principalmente a fabricación e produtos non férricos, incrementa a PEE dos sectores industriais ata 0,50 ha./hab., o 29% do total da PEE. Sectores como Servizos e as Economías domésticas, na medida en que a electricidade ten unha importancia notable dentro dos seus consumos enerxéticos, incrementan a súa pegada a ata case o 8% do total.
Adicionalmente, é importante destacar dúas cuestións que se manifestan ao facer esta análise: a importancia que acadan as exportacións de enerxía e, sobre todo, as perdas de distribución, cuxa PEE asociada supera, por exemplo, a da Administración Pública Galega.
En ambos casos, de acordo á metodoloxía da PE, cuxa finalidade é a análise da sustentabilidade dos habitantes da realizade obxecto de estudo, consideramos posible a realización dun axuste negativo, similar ao que a metodoloxía propón para o caso de bens que se obteñan mediante enerxía producida en Galicia, pero que o seu destino sexa a exportación.
Igualmente, cómpre destacar que os estudos existentes parecen constatar que a PEE galega descendería substancialmente si se estimase considerando taxas de absorción de CO2 máis acordes coa capacidade de absorción dos bosques galegos. Non, obstante, a amplitude do rango das estimacións existentes neste ámbito, non nos permite optar decididamente por un valor concreto, senón simplemente constatar esta tendencia.
Para rematar, salientar que, se ben as reflexións anteriores son coherentes coa metodoloxía proposta para a estimación da PE, o certo é que para rexións onde estean localizadas industrias altamente contaminantes ou incluso con balanzas comerciais das que se derivan diferenzas moi importantes en canto á enerxía incorporada ás súas importacións e exportacións, os resultados expresados en termos de “sustentabilidade dos habitantes” non reflicten a verdadeira situación medioambiental do área estudada, de modo que consideramos que o deseño de estratexias de desenvolvemento sustentable deba considerar todos os impactos sufridos polo territorio.
Igualmente, esas estratexias deben afrontar os problemas medioambientais existentes actuando sobre a súa orixe, sen que unha maior capacidade dos ecosistemas para paliar determinados efectos evite tomar as decisións necesarias.

BIBLIOGRAFÍA.
- Ayres R.U. (1999):“The second law, the fourth law, recycling and limits to growth”, en Ecological Economics, Nº 29, pp 473-483.
- Bermejo, R. (2001) Economía sustentable, Principios, conceptos e instrumentos, Bilbao, Bakeaz.
- Calvo Salazar M. y Sancho Royo, F. (1998)”Estimación de la Huella Ecológica de Andalucía y su aplicación a la aglomeración de Sevilla”, (en línea) [Referencia de 10 de xaneiro de 2006] Disponible en Web: <http:// http://www.cucsur.udg.mx/ >
- Comisión Mundial sobre Medio Ambiente y Desarrollo (CMMAD) (1987): Nuestro futuro común, Alianza Editorial, S.A., Madrid, 1988.
- Consellería de Medio Ambiente (CMA) (2004): Inventario de emisións de gases de efecto invernadoiro en Galicia, Xunta de Galicia, Santiago de Compostela.
- Daly, H. (1992) “Comment: Is the entropy law relevant to the economics of natural resource scarcity?- Yes, of course it is!” en Daly, H. (coord.) (1999) Ecological Economics and the ecology of economics. Essays in Crticism, Edward Elgar Publishing Limited, Massachussets, USA, pp 100-105.
- Ibáñez Etxeburua, N. (2001): La huella ecológica de Donostia-San Sebastián, (en línea) [Referencia de 9 de xaneiro de 2006] Disponible en Web: < http://www.agenda21donostia.com/cas/corporativa/docs/huellaeco.pdf >
- INE (2005): Contabilidad regional de España. Base 2000. (en línea) [Referencia de 25 de xaneiro de 2006] Disponible en Web: < http:// http://www.ine.es>
- García Negro, M.C. (dir) (2002): Táboa Input-Output 2000 (Realidade física) de Galiza, inédito.
- Georgescu-Roegen, N. (1971): La ley de la entropía y el proceso económico, Fundación Argentaria-Visor Distribuciones, Madrid, 1996.
- Gobierno de Navarra (2000) Huella ecológica y sostenibilidad (en línea) [Referencia de 20 de xuño de 2005] Disponible en Web:< http://www.navarra.es>
- Hardin, G. (1977): Ethical implications of Carrying Capacity, (en línea) [Referencia de 3 de abril de 2006] Disponible en Web http://dieoff.org/page96.htm>
- Herold, A (2003): Comparison of CO2 emission factors for fuels used in Greenhouse Gas Inventories and consequences for monitoring and reporting under the EC emissions trading scheme, (en línea) [Referencia de 3 de octubre de 2005] Disponible en http://air-climate.eionet.eu.int >
- INEGA (2003): Balance enerxético de Galicia 2002, Instituto Energético de Galicia, Santiago de Compostela.
- Jiménez Herrero, L. M. (2000) Desarrollo sustentable: transición hacia la coevolución global, Madrid, Pirámide.
- Lenzen, M. y Murray, S. (2001) “A modified ecological footprint method and its application to Australia”; Ecological Economics Nº 37 pp. 229-255.
- Lenzen, M. [et alii] (2003) “Assessing the Ecological Footprint of a Large Metropolitan Water Supplier: Lessons for Water Management and Planning towards Sustainability”, Journal of Environmental Planning and Management Nº 46(1) pp.113-141.
- Mayor Farguell [et alii] (2003): Aproximación a la huella ecológica de Cataluña, (en línea) [Referencia de 20 de xuño de 2005] Disponible en Web:< http://www.cat-sostenible.org/pdf/DdR_7_Huella_Ecologica.pdf>
- Martín Palmero, F. (Editor) (2004): Desarrollo sostenible y huella ecológica, Netliblo S.L, A Coruña.
- Meadows, D. L. [et alii.] (1972): The limits to the growth, Universe Books, New York.
- Meadows, D. L. [et alii.] (1991): Más allá de los límites del crecimiento económico, Ediciones El País Aguilar S.A., Madrid, 1994.
- Naredo, J.M. (1996): "Sobre el origen, el uso y el contenido del término sostenible", en Primer catálogo espanol de buenas prácticas. Ciudades para un futuro más sostenible (vo l. I). Madrid: Ministerio de Fomento, pp. 21-28.
- Relea Ginés, F. (1998): Aproximación a la huella ecológica de Barcelona, (en línea) [Referencia de 20 de decembro de 2005] Disponible en Web:< http://www.mediambient.bcn.es/cas/down/masu6_1.pdf>
- Rodríguez Murillo, J.C., (1999): "El ciclo mundial del carbono. Método de cálculo por cambios de uso de la tierra. Balance de carbono en los bosques espanoles", en F. Hernández Álvarez, (coord.), (1999): El calentamiento global en España, Madrid CSIC, pp. 97-139.
- Valentini, R. [et alii] (2000): “Respiration as the main determinant of carbon balance in European forests”, en Nature, Vol. 404, pp, 861-865
- Van Den Bergh, J.C.J.M. y Verbruggen, H. (1999): “Spatial sustainability, trade and indicators: an evaluation of the ecological footprint”, en Ecological Economics, Nº 29, pp 61-72.
- Varela Díaz, R. (2004): Contaminación atmosférica en Galiza, Baía Edicións, A Coruña.
- Victor, P.A. (1972) Economía de la polución. Coleción McMillan-Vicens-Vives, Barcelona.
- Wackernagel, M. y Rees W. E. (1996): Our Ecological Footprint: Reducing Human Impact on the Earth, New Society Publishers, Philadelphia.
- Wackernagel, M. y Silverstein, J. (2000): “Big things first: focusing on the scale imperative with the ecological footprint”, en Ecological Economics, Nº 32, pp 391-394.
- Woods, P. (2004): Ecological Footprint: North Sydney. Stage 1.Assesment of its use as sustainability measure for North Sydney Council (en línea) [Referencia de 3 de marzo de 2004] Disponible en Web:< http://www.ies.unsw.edu.au/partnership>
- WWF ADENA (2004): Living Planet Report 2004, (en línea) [Referencia de 3 de marzo de 2005] Disponible en Web <http://www. panda.org>